Zapraszamy do niezwykłego miejsca, które łączy w sobie bogatą historię, unikalną architekturę i współczesne funkcje kulturalne – do Sali Miejskiej w Buku, mieszczącej się w jednej z najpiękniejszych i najlepiej zachowanych dawnych synagog w regionie. Wzniesiona pod koniec XIX wieku neoromańska bożnica jest prawdziwą perłą wśród pamiątek po społeczności żydowskiej Wielkopolski.
Od świątyni do wielofunkcyjnej sali miejskiej
Położona przy ulicy Mury 5 budowla z czerwonej cegły, którą wraz z pobliską szkołą talmudyczną zaprojektował Alfred Grotte, zachwyca zarówno swoją architekturą, jak i tragiczną, a zarazem fascynującą historią. Odwiedzając ją, przenosimy się w czasie – od jej pierwotnej funkcji jako miejsca modlitwy, przez tragiczne wydarzenia II wojny światowej, aż po odbudowę i renowację w XXI wieku, które przywróciły jej dawny blask.
Żydzi zaczęli się osiedlać w Buku po II rozbiorze Polski. Istniejącą synagogę postawiono na miejscu drewnianej bożnicy zniszczonej w czasie Wiosny Ludów w 1848 roku. W pierwszych miesiącach II wojny światowej miał miejsce najbardziej tragiczny epizod w historii obiektu, który stał się miejscem tymczasowego aresztu dla miejscowych Żydów. Zbezczeszczona, zamieniona w trakcie okupacji hitlerowskiej na stolarnię synagoga po wojnie pełniła m.in. funkcję sali sportowej. Zwrócona pod koniec lat 80. XX wieku poznańskiej gminie żydowskiej w 2009 roku została odkupiona przez władze miejskie Buku. Po kapitalnym remoncie dofinansowanym z funduszy unijnych i przeprowadzonym w latach 2017-2018 obiekt zamieniono w multifunkcyjną Salę Miejską
Dziś dawna synagoga to nie tylko miejsce pamięci, ale także aktywne centrum kultury i nietuzinkowe miejsce spotkań. W Sali Miejskiej odbywają się śluby cywilne, posiedzenia rady miejskiej oraz liczne wydarzenia artystyczne – rozmaite koncerty, wystawy, wykłady, warsztaty czy noc muzeów. Co więcej, regularnie mają tu miejsce wydarzenia związane z kulturą żydowską: niegdyś Dni Kultury Żydowskiej, a obecnie festiwal Simchat Chajim.
Babiniec i złote światło
Dwukondygnacyjny murowany budynek synagogi prezentuje się bardzo okazale. Wzniesiono go na planie prostokąta, przeznaczając wschodnią część na główną salę modlitewną, którą z trzech stron otaczają wsparte na słupach galerie dla kobiet. W zachodniej części natomiast znajduje się przedsionek. Oryginalne wyposażenie nie przetrwało, zachował się za to piękny wystrój zewnętrzny synagogi, w tym oryginalna fasada z trzema wejściami, (w środku dla mężczyzn i dwoma bocznymi dla kobiet). Nad nimi znajdują się dwa puste miejsca przeznaczone na Tablicę Dziesięciorga Przykazań. Do wysokości parteru elewacja jest boniowana, a front wieńczy szczyt w stylu neoromańskim, ozdobiony fryzem arkadkowym. Elewacje boczne zdobią po dwa rzędy półokrągle zakończonych okien.
Wnętrze byłej synagogi to prawdziwa uczta dla zmysłów. Warto odwiedzić to miejsce, szczególnie przy zachodzącym słońcu, kiedy promienie wpadają przez okna pierwszego piętra, tworząc niezwykłe złote refleksy. Uzyskany efekt musiał doskonale korespondować z dawnym wystrojem domu modlitwy, zdobionym bogatymi mozaikami i malowidłami i rzęsiście oświetlonym wygiętymi żyrandolami. Zachowały się tu także detale przypominające o pierwotnej funkcji obiektu, mianowicie gwiazdy Dawida na drewnianych balustradach antresoli (tzw. babińca).
Cenne zbiory i multimedialna wystawa
Nie tylko architektura i wydarzenia kulturalne przyciągają turystów do bukowskiej Sali Miejskiej. Na antresoli budynku znajduje się interesująca wystawa historyczno-archeologiczna. Prezentowane są tam artefakty należące do kolekcji „Miasto i woda – historie połączone”, wydobyte w trakcie prac wykopaliskowych, w tym unikalne znaleziska jak XVI-wieczny fragment drewnianej sieci kanalizacyjnej, datowana na VIII wiek cembrowina prasłowiańskiej studni z Niepruszewa, czy świetnie zachowany średniowieczny żelazny miecz rycerski z okresu wojen polsko-krzyżackich. Dużą wartość historyczną mają także zbiory starych monet, ceramiki, przedmiotów metalowych oraz skór i kości.
W dawnej synagodze nie mogło zabraknąć judaików: zobaczymy tu m.in. Torę, akcesoria do modlitwy (np. filakterie) i znalezione w szparach filarów konstrukcyjnych fragmenty modlitewników.
W ekspozycji znalazły się również pamiątki związane z kulturowym i historycznym dziedzictwem Buku, tj. archiwalne zdjęcia miasta i opis jego dziejów, prezentowane na multimedialnym ekranie. Dopełnieniem wystawy jest animowana legenda o drzewie bukowym i Mieszku I, która w intrygujący sposób przedstawia początki bukowskiego grodu. Dla głodnych wiedzy dostępna jest aplikacja Synagoga w Buku, która przeniesie zwiedzającego do szczegółowych opisów danych eksponatów. Wystarczy przy jej użyciu zeskanować kody QR znajdujące się na gablotach.
Ekspozycję w Sali Miejskiej w Buku można zwiedzać zarówno w dni robocze, jak i w czasie weekendów po wcześniejszym ustaleniu terminu wizyty pod numerem telefonu +48 618 884 461, 663 425 453, lub za pomocą adresu e-mail salamiejska@buk.gmina.pl. Więcej informacji na stronie salamiejska.buk.gmina.pl.
Zaplanuj swoją wizytę już teraz i odkryj to wyjątkowe miejsce, w którym każdy krok przypomina o przeszłości, a zarazem otwiera drzwi do przyszłości – pełnej twórczości i pasji. Zobacz, jak historia i sztuka spotykają się w sercu Buku.
Sposoby dotarcia do Sali Miejskiej w Buku:
- pociągiem z pobliskiej stacji Otusz do stacji Buk (jeden przystanek); stąd dojście ul. Dworcową do jej końca, dalej w prawo ul. Poznańską i w lewo w ul. Mury, około 2 kilometry
- rowerem lub samochodem wzdłuż drogi wojewódzkiej 306 Stęszew-Buk lub lokalną przez Otusz, około 6 kilometrów
tekst i fot. Bartosz Świątek
